Jose Lizardik berritu zuen
.da Euskal Herri osoan eta bisitatzen duen jende guztia txunditzen du.
Sarreraren parean
dago.Muino batean eratuta dago herri-kaskoa. Udalerriak
azalera du eta bertan 624 biztanle bizi dira. Biztanle-dentsitateari dagokionez, bizi dira kilometro karratuko.Giza jardueraren lehen aztarnak mesolitiko garaikoak dira.
talde bat bizi zeneko koban aurkitu dira.Interes historikoa eta
duten eraikinak:
, edozein tokitik Euskal Herrira datozen bisitari askorentzat derrigorrezko bisitagai da. Busturialdeko eskualdeko udalerria dugu, aranean kokatzen da, 8,6 km²-ko azalera hartzen du eta 15.500 lagun inguru bizi dira bertan.
Interes artistiko eta
elementuen artean:Ospe handikoak dira, bestalde,
feriak eta azokak.Kostaldeko paraje ederrez gozatzeko aukera ematen digu ibilbide honek. Padurak,
eta lepo txikiak bistaratuko zaizkigu eta inguruko fauna eta flora aberatsa ezagutu ahal izango dugu. Lehen etapa arriskutsua da eta ondo prestatuta joatea eta gida baten laguntza izatea komeni da.
Ispasterreko Ogella hondartzan ekingo diogu ibilbideari. Bertara heltzeko, Ispaster herria zeharkatu behar da, Eara doan errepidetik goazela, eskuinera joko dugu aparkalekura iritsi arte. Aparkalekuan atsedengunea dago.
Ogellako hondartzan egitura geomorfologikoa ikusiko dugu: lur-azal urratuak garbi erakusten du olatuen etengabeko erosioa.
Kosta-lerrotik mendebalderantz joko dugu, eta itsaslabar ikusgarri honetatik hautsitako lehen harkaitzak agertuko zaizkigu. Natur gune garrantzitsua da zinez. Mendebalderantz jarraiki,
lurmuturrera helduko gara. Itsasargiraino segitzen badugu, bidexkaren eskuinean senaia ikusiko dugu eta bertan itsas mailan dagoen kobazuloa (Historiaurreko molusku-biltzaileen bizilekua omen zen).Hemendik Lekeitioko
begiratokira joko dugu, kanoi-zulo zaharrak eta Lekeitioko gotorlekuen eta defentsaren aurriak aurkituko ditugu. Begiratoki honetatik Garraitz uhartea, Lea Ibaiaren bokalea, Salvaje eta Karraspio hondartzak eta beste hainbat paraje ikusi ahal dira.
Lea ibaiak sortzen duen paduran ekingo diogu bigarren etapa honi. Paduraren bi aldeetara dauden hondartzez gain, bisitatuko dugu. Bertan egiten ziren Lekeitio ospetsu egin zuten merkataritzarako itsasontziak eta belaontziak. Maria Errotaren dikea ere bertan dago. Zubietako jauregi barrokoa ezin dezakegu bisitatu gabe utzi. Ekosistema oso berezia da bertakoa: ihitzak, tamarizak, arteak, zuhaitz exotikoak, 34 lore-mota, ur-txoriak, ornodunak...
Kosta-lerrora itzulita,
Bai batetik eta bai bestetik joanda itsas labarrak eta bainuak hartzeko, urpekaritzan aritzeko edota arrantzarako senaia txikiak aurkituko ditugu. Halaber, errekatxoen bokaleetan mikroklima bereziak sortzen dira, eta flora eta fauna aberatsa aurkitzen da: gurbitza, ereinotza, iratze-mota desberdinak, espezie tropikalak....
Lehen ibarbidea, Endai, 57,5 kilometroan dago. Alboan
eta polit bat dago. Bainuak har daitezke bertan. Bigarren eta hirugarren ibarbideen artean (Ikutza eta Ur-Salto), 59. eta 60. kilometroen artean, duen begiratoki bat aurkituko dugu, ITXASGAIN deiturikoa. Ostatua dago bertan.
Itxasgain-Santa Klara. Etapa hasi eta berehala, 62. eta 64. kilometroen artean, bat aurkituko dugu: Portu, Errekazabal, Burgaina eta Arretxako erreka.
Ibarbide hauetan landaredia izugarri ederra da eta 65,5. kilometrora bitartean beste begiratoki bat topatuko dugu,
deituriko lekuan. Senaia txiki bat pasatu ostean, bi aukera izango ditugu: haitzetara jaitsi eta bainua hartu edota aurrera jarraitu eta bainua Santa Klarara heltzen garenerako utzi.beste bi aukera ditugu:
Lea ibaiaren bokalean,
babesten duen senaia naturalean eraikita dago. 1325 urtean fundatu zen.Udan biztanle-kopurua bikoiztu egiten bada ere, udalerriak dituen 1,8 km²-ko azaleran
bizi dira. Inguruko herriekin konparatzen badugu, herri honen biztanle-dentsitatea izugarria da, 4.128 pertsona bizi baitira kilometro karratu bakoitzeko.Herri-kaskoak bi area ditu zeharo bananduta. Batek
aldapatsu eta paralelo ditu (Apalloa, Azpiri, Intxaurrondo eta Bergara). Hiriko alderik zaharrena da. Bestea Gipuzkoa, Markina eta Gernikatik zetozen galtzaden alboan eraiki zen eta alde zaharraren luzapena zen.Garai bateko harresiaren aurriak ikus daitezke Lekeition.
etxerik ez da jada, Uriarte Dorrea ez bada.Interes artistiko eta
elementuen artean aipatzekoak:Festa ikusgarriak ospatzen dira irailean,
Lekeitioko Iturriotz eskolaren alboko bidetik ekingo diogu ibilbideari. Bide honek Kurtziagaraino eramango gaitu aldapan gora. Bide erdian dago (XVIII mendekoa). Kurtziagara heltzean Zatikara doan bide asfaltatua hartuko dugu.
Errepide asfaltatutik eta aldapa handi bat igo ostean bidezidor bat hartuko dugu . Bertan iturria dago. Gero, aldapa behera jarraituko gatzaizkio Lekeitio-Munitibar errepidera heldu arte.
Lea ibaia zeharkatzen duen zubia hartuko dugu. ezkerretik doan bideari jarriki, aldapa bat igo eta Aldasolo baserria aurkituko dugu. Amorotoraino segituko dugu.
Amorotoko hilerriko bidetik egingo dugu aurrera, doan bide asfaltatutik. Auzoan ezkerreko bidea hartuko dugu.
Bideari jarraiki, 500 metrora bidegurutze batera helduko gara. Hemen errepide asfaltatua hartuko dugu eskumatik eta, igaro ostean, Gontzolaira doan bidea hartuko dugu ezkerrean. Goierriraino segituko dugu.
Eskolatik aurrera jarraituko gatzaizkio heldu arte. Bertatik jarraiki, Santutxu ermitara helduko gara arazorik gabe.
artean dagoen zubian ekingo diogu ibilbideari. Marierrota ingurura doan bidezidorra hartu behar da eta andaparara helduko gara. Andaparak duen hormatik aurrera eukalitu-baso batera iritsiko gara. Hortik Telleria baserriraino jarraituko gatzaizkio eta ondoren, baserria atzean utzita, errekatxo baten parera helduko gara. Berau gurutzatuta bidezidorra artadian sartzen da. bidezidor estu eta aldapatsua da hemendik aurrera. Bertatik padura inguruetako eraikuntzak ikusiko ditugu (ontzitegiak, Zubieta jauregia, Madalena ermita eta hainbat baserri). Aurrera jarraituko dugu, . Bertan angulak harrapatzeko tokia ikusiko dugu.
Bidezidor estu honetatik aurrera antzarren jaietan erabiltzen diren
helduko gara. Hemendik Lea Behekoa baserriraino joko dugu eta, alboan duen zubia gurutzatuz, Lekeitioko errepidea hartuko dugu. Ehun bat metro egin ostean, eskumako pistari jarraiki urertzera helduko gara berriro.Ibaiaren beste aldean, lehen egindako bidezidorra ikusiko dugu. Hari jarraiki
helduko gara eta, bertan, Lekeitiorako espaloia ikusiko dugu.Lekeition gaudela, Dendari kale ondoko antzinako bidea hartuko dugu
. Bide erdian ur-biltegia aurkituko dugu, eta leku paregabea da Lekeitioko kaskoa ikusteko.Hor
har daitezke:1355. urtean fundatua. Gaur egungoa
elizateen eta Markinaren eta Bolibarren arteko batasunaren ondorio da. Garai bateko harresiaren aztarnarik ez da gorde, ezta etxerik ere, baina gaurko eraikin askok banaketa , esate baterako Antxia eta Ansolegik eta Solarte eta Andonegi jauregi barrokoek.Hiri honen harresiek babesten zuten eliza
erdi aldera bota zuten. Hala ere ondare historiko handiko herria da. Aipamena merezi dutenen artean:magalean dago herri txiki hau. Lerika, Merika, Eleizalde, Uribarri, Zabaleta, Intxaurraga eta Ikazurieta auzoek osatzen dute.
1964. urtean Gernikara bildu zen, baina 1987an banandu egin zen berriro. Gaur egun oso
da. Hau ere, Lea Ibarra bezalaxe, 70eko hamarkadan ia zaharren egoitza bilakatu zen, gazte guztiek etorkizun faltaz alde egin baitzuten. Gaur egun, mantentzeko joera du bertako .Udalerri menditsua da eta
gordetzen ditu (zati handi bat Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren barruan sartzen da).hiria dugu, eta Artibairen azken meandroan eraikita dago. Orografia malkartsu eta garratzera egokituta dago urbanizazio guztia. Lau kale zaharrenak Santa Maria eliza gotikoan biltzen dira.
Hiriaren babes-murruaren aztarnarik ez da gaur egun, ezta garai bateko etxeen aurririk ere, besteak beste,
egin zituztelako 1794. urtean. Likona dorrea eta Etxeandia bakarrik gelditu ziren zutik.Ondarroan ez dago jauregi aristokratikorik. Hala ere, oso esanguratsua dugu
deituriko zubia.Elementurik bereziena
bera dugu. Itxura honetako bakarra da Euskal Herrian.Erdi Aroko herri-kaskoaren parean dago, aldapan tinko. Maila desberdintasun handiak dituzte aurreko eta atzeko fatxadek. Eraikin hau harriz eraiki zen , baina gerora hainbat bider berritu da. San Ignazio Loiolakoaren ama bertakoa zen.
kilometroko tartea da.
Ondarroako zaharren egoitzatik irten eta Azterrikarantz doan bideari jarraituko gatzaizkio. Muinoaren tontorrera 15 bat minuturen ostean helduko gara, eta bide asfaltatua hartuko dugu. Arretxa, Ikatza eta beste hainbat baserritatik igaroko gara Azterrikako bide honetan. Azterrikan Lekeitiorako bidea utziko dugu.
Bide asfaltatutik gora Azkartzegi auzoraino egingo dugu. Hemen eskubira jotzen duen bidea hartuko dugu . Milloiraino segituko dugu.
Eskubirantz doan bidezidorra hartuta pasatuko gara, Ateun beserri-gunetik.
Bideari jarraiki Santutxuko bidegurutzera helduko gara eta bertatik eskumarantz joko dugu. Bidezidorrari jarraiki helduko gara .
Ereñozar mendiaren magalean dago,
, Kortezubi udalerriaren lurretan. San Mames ermita ere bertan dago.Jolasean ari ziren haur batzuk aurkitu zuten
. Balio eta garrantzi historiko eta kultural handiko lekua dugu.Hala erakusten dute bertako historiaurreko aztarnategiek eta pintura eta grabatuek. Azterketek diotenez, margoak Madaleniense arokoak dira eta, beraz,
baino gehiago dituzte, eta tinta beltzez eginda daude.
Hegoaldetik bidezidor bati jarraiki Lauzirika auzora helduko gara eta, bertan, eskubitik asfaltuzko bide bati jarraiki, beste bidegurutze batera helduko gara. Hemen ezkerreko bidea hartuko dugu, gora doana. Atsola baserria inguratuz Txepetxabixe deituriko lekura helduko gara. Aurreraxeago atseden hartu ahal izango dugu basoaren itzaletan.
Bidezidor batetik gora, artez, ereinotzez eta gorostiz beteriko basoan barneratuko gara eta bertatik Axpelarrera helduko gara. Hemen Bedartzandiko bidea hartuko dugu. Ondoren Urregaraiko landetara jaitsiko gara. Bertan garelarik, Santa Eufemira jo genezake, igoerak hementxe baitu abiapuntua.
dago eta Simon Bolibarren oinordekoena da.
Hainbat berrikuntza egin ostean,
inauguratu zuten, Simon Bolibarren bigarren mendeurrenean.Bildumak bolibartarren
lanak erakusten ditu.Euskal Herriko paisaia erakargarri eta paregabeetariko bat eskaintzen du
. 230 kilometroko azalera dauka eta heltzen da, esate baterako Munitibarrera.Bizkaiko Golkoko zonarik esanguratsuenetariko bat da, eta itsaslabar,
, baso, ibai, marisma, padura eta bista ederrak eskaintzen ditu, balio ekologiko bariatuenekoak.Ukaezina da eremu honen aberastasuna: Unesco-k
deklaratu zuen 1984an, eta Eusko Legebiltzarrak ingurune babestutzat hartu zuen 1989an.magalean dago, Bolibartik pare bat kilometrora eta Gerrikaitzetik zazpi bat kilometrora.
Eliza honek, artzapezpikurik ez zuen,
gobernatzen zuen, baina katedraleen pareko ofizio liturgikoak egiten ziren.Fundatu zenean galtzada aldapatsua egin zioten Bolibartik.
sasiak ezkutatuta egon da 1982an aurkitu zuten arte.Antza,
fundatu zen Ziortzako Kolegiata. Kondairak dioenez, 968. urteko Asuntzio egunean eraiki zen. Egun hartan, Garaiko meza entzuten ari zirela, arrano batek bertako hilerriko buruhezur bat atzaparretan hartu, sastraka-inguru batera jo eta bertan erortzen utzi omen zuen buruhezurra. Bertan eraiki omen zen . Armarria kondaira horren ispilu dugu.Ziortzako Kolegiata Kalahorrako artzapezpiku
berritu eta zabaldu zuen 1380. urtean.1851n Kolegiata zena
bilakatu zen.1954ko urriaren 15ean sute batek hondatu egin zuen.
, abadearen etxe berria eta klaustroaren alboko etxeak erabat suntsitu zituen.Azken urteetan
handiak egin zaizkio.